World Cup 2018 tại Nga không chỉ là sân khấu của những khoảnh khắc bóng đá đỉnh cao mà còn là nơi chứng kiến sự đa dạng và tiến hóa của các chiến thuật bóng đá. Từ lối chơi kiểm soát bóng tiki-taka, phòng ngự phản công, đến những sơ đồ linh hoạt, các đội bóng đã mang đến nhiều cách tiếp cận khác nhau, phản ánh sự phát triển của bóng đá hiện đại.
Bối cảnh
Để hiểu rõ các chiến thuật tại World Cup 2018, cần nhìn lại bối cảnh lịch sử. Bóng đá thế giới đã trải qua nhiều giai đoạn chiến thuật, từ sơ đồ WM của những năm 1920, Catenaccio của Ý thập niên 1960, đến Total Football của Hà Lan thập niên 1970.
Trước World Cup 2018, tiki-taka của Tây Ban Nha, được hoàn thiện dưới thời Pep Guardiola tại Barcelona, thống trị bóng đá với đỉnh cao là chức vô địch World Cup 2010 và Euro 2012. Tuy nhiên, tại World Cup 2014, lối chơi này bắt đầu lộ hạn chế khi Tây Ban Nha bị loại sớm, nhường chỗ cho phong cách phòng ngự phản công của Đức, đội vô địch năm đó với sơ đồ 4-2-3-1 linh hoạt.
Đến World Cup 2018, các huấn luyện viên đã học hỏi từ những bài học trước đó, kết hợp các yếu tố truyền thống với những cải tiến mới. Giải đấu này chứng kiến sự giao thoa giữa kiểm soát bóng, pressing tầm cao (gegenpressing), và phòng ngự khu vực chặt chẽ, tạo nên một bức tranh chiến thuật đa dạng.
Các chiến thuật nổi bật
Pháp, dưới sự dẫn dắt của Didier Deschamps, đã sử dụng chiến thuật phòng ngự phản công một cách hiệu quả để giành chức vô địch World Cup 2018. Sơ đồ 4-2-3-1 của Pháp tập trung vào sự chắc chắn ở tuyến giữa với bộ đôi N’Golo Kanté và Paul Pogba, kết hợp với tốc độ của Kylian Mbappé và Antoine Griezmann ở phía trên. Lối chơi này không mới, nhưng Pháp đã nâng tầm nó bằng cách tận dụng tốc độ và sự bùng nổ của các cầu thủ trẻ.
Trong trận chung kết với Croatia, Pháp chỉ kiểm soát bóng 39% nhưng ghi 4 bàn thắng, trong đó 2 bàn đến từ các pha phản công nhanh. Deschamps ưu tiên xây dựng một hàng tiền vệ cơ động, với Kanté đóng vai trò “máy quét” để cắt đứt các đợt tấn công của đối thủ, tạo cơ hội cho Mbappé và Griezmann khai thác khoảng trống. Chiến thuật này có nguồn gốc từ lối chơi phòng ngự chặt chẽ của Ý thập niên 1990, nhưng được hiện đại hóa với tốc độ và sự linh hoạt, phù hợp với bóng đá thế kỷ 21.
Tiki-taka, từng là biểu tượng của bóng đá Tây Ban Nha, đã không còn giữ được vị thế thống trị tại World Cup 2018. Tây Ban Nha, với sơ đồ 4-3-3 và lối chơi kiểm soát bóng, đã bị loại ở vòng 16 đội bởi Nga trong loạt sút luân lưu. Dù kiểm soát bóng tới 74% và thực hiện hơn 1.000 đường chuyền trong trận đấu, Tây Ban Nha thiếu sự đột biến và không thể xuyên thủng hàng thủ kỷ luật của Nga.
Sự suy yếu của tiki-taka tại World Cup 2018 phản ánh một xu hướng lớn hơn: các đội bóng đã học cách đối phó với lối chơi này bằng cách tổ chức phòng ngự khu vực chặt chẽ và pressing tầm cao. Nga, dưới sự dẫn dắt của Stanislav Cherchesov, đã sử dụng sơ đồ 5-4-1 để khóa chặt các đường chuyền ngắn của Tây Ban Nha, đồng thời tận dụng các pha phản công nhanh. Bài học này cho thấy tiki-taka, dù đẹp mắt, cần được bổ sung yếu tố bất ngờ để tránh bị bắt bài.
Bỉ và Croatia là hai đội bóng nổi bật với sự linh hoạt trong chiến thuật, kết hợp giữa gegenpressing (pressing tầm cao) và lối chơi kiểm soát bóng. Bỉ, dưới sự dẫn dắt của Roberto Martínez, sử dụng sơ đồ 3-4-3, với Kevin De Bruyne và Eden Hazard đóng vai trò sáng tạo. Trong trận tứ kết với Brazil, Bỉ đã gây bất ngờ bằng cách pressing mạnh mẽ ngay từ tuyến trên, khiến Brazil không thể triển khai lối chơi tấn công quen thuộc. Bàn phản lưới nhà của Fernandinho và pha lập công của De Bruyne từ một pha phản công nhanh là minh chứng cho hiệu quả của chiến thuật này.
Croatia, với sơ đồ 4-2-3-1, cũng thể hiện sự linh hoạt. Luka Modrić và Ivan Rakitić kiểm soát nhịp độ trận đấu, trong khi Mario Mandžukić và Ivan Perišić mang lại sự đột biến ở cánh. Trong trận bán kết với Anh, Croatia đã lội ngược dòng từ thế bị dẫn trước nhờ khả năng pressing liên tục và tận dụng sai lầm của hàng thủ đối phương. Gegenpressing, được Jürgen Klopp phổ biến tại Liverpool, đã trở thành một vũ khí quan trọng tại World Cup 2018, giúp các đội như Bỉ và Croatia gây áp lực liên tục lên đối thủ.
Anh, dưới sự dẫn dắt của Gareth Southgate, đã sử dụng sơ đồ 3-5-2, đánh dấu sự trở lại của chiến thuật ba hậu vệ. Với bộ ba trung vệ John Stones, Harry Maguire và Kyle Walker, Anh tập trung vào phòng ngự khu vực và tận dụng các tình huống cố định. Harry Kane, với 6 bàn thắng, trở thành Vua phá lưới, phần lớn nhờ các pha đánh đầu từ những quả phạt góc hoặc đá phạt.
Chiến thuật này có nguồn gốc từ bóng đá Ý thập niên 1980, nhưng Southgate đã hiện đại hóa nó bằng cách kết hợp với pressing tầm cao và các pha chuyển trạng thái nhanh. Trong trận đấu với Thụy Điển ở tứ kết, Anh kiểm soát tốt không gian và ghi bàn từ các tình huống cố định, cho thấy hiệu quả của sơ đồ ba hậu vệ trong việc cân bằng giữa phòng ngự và tấn công.
Ý nghĩa và di sản
World Cup 2018 đánh dấu một bước ngoặt trong bóng đá hiện đại, khi các đội bóng không còn phụ thuộc vào một phong cách duy nhất. Sự suy yếu của tiki-taka mở ra cơ hội cho các chiến thuật linh hoạt hơn, như phòng ngự phản công của Pháp, gegenpressing của Bỉ, hay sơ đồ ba hậu vệ của Anh. Giải đấu này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của sự chuẩn bị chiến thuật và khả năng thích nghi, khi các đội yếu hơn như Nga hay Iceland đã gây bất ngờ nhờ tổ chức tốt.
Di sản của World Cup 2018 vẫn ảnh hưởng đến bóng đá ngày nay. Các huấn luyện viên như Pep Guardiola và Jürgen Klopp tiếp tục phát triển các ý tưởng từ giải đấu, kết hợp pressing tầm cao với kiểm soát bóng. Đồng thời, sự trỗi dậy của các đội bóng nhỏ hơn đã truyền cảm hứng cho các câu lạc bộ và đội tuyển quốc gia đầu tư vào chiến thuật và đào tạo.
Kết luận
FIFA World Cup 2018 không chỉ là sân chơi của các siêu sao như Messi, Ronaldo hay Mbappé, mà còn là nơi các chiến thuật bóng đá hiện đại được định hình. Từ phòng ngự phản công của Pháp, gegenpressing của Bỉ và Croatia, đến sự trở lại của sơ đồ ba hậu vệ của Anh, giải đấu này đã chứng minh rằng sự linh hoạt và thích nghi là chìa khóa thành công.
Sự suy yếu của tiki-taka và sự trỗi dậy của các đội bóng nhỏ hơn đã làm thay đổi cách tiếp cận chiến thuật, để lại di sản lâu dài cho bóng đá thế giới. World Cup 2018 không chỉ là một giải đấu, mà là một cột mốc quan trọng trong lịch sử chiến thuật bóng đá.
Nguồn tin: Bongdalu
