Thẻ vàng và thẻ đỏ là những công cụ kỷ luật mang tính biểu tượng trong bóng đá, giúp trọng tài quản lý trận đấu và duy trì tính công bằng.
Hệ thống thẻ màu này, được giới thiệu lần đầu tại World Cup 1970, đã cách mạng hóa cách các quyết định của trọng tài được truyền đạt, vượt qua rào cản ngôn ngữ và tăng tính minh bạch.
Nguồn gốc và ý tưởng ban đầu
Bối cảnh trước khi có thẻ phạt
Việc xử phạt và truất quyền thi đấu đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng đã tồn tại trong Luật Bóng đá từ năm 1881. Tuy nhiên, trước thập niên 1970, các trọng tài chỉ sử dụng lời nói hoặc cử chỉ để thông báo về việc cảnh cáo hoặc đuổi cầu thủ, dẫn đến nhiều hiểu lầm, đặc biệt trong các trận đấu quốc tế có rào cản ngôn ngữ.
Một sự kiện quan trọng đã làm nổi bật nhu cầu về một hệ thống rõ ràng hơn xảy ra tại World Cup 1962 ở Chile. Trong trận đấu giữa Chile và Italia, được gọi là “Trận chiến Santiago“, trọng tài người Anh là Ken Aston phải đối mặt với tình huống hỗn loạn khi cầu thủ Italia Giorgio Ferrini từ chối rời sân sau khi bị đuổi vì không hiểu chỉ thị của trọng tài do khác biệt ngôn ngữ. Cảnh sát thậm chí phải can thiệp để đưa Ferrini ra khỏi sân. Sự kiện này đã gieo mầm cho ý tưởng về một phương pháp giao tiếp trực quan hơn.
Tại World Cup 1966, trong trận tứ kết giữa Anh và Argentina, trọng tài Rudolf Kreitlein đã cảnh cáo Bobby và Jack Charlton của Anh, đồng thời đuổi đội trưởng Argentina Antonio Rattín. Tuy nhiên, các quyết định này không được thông báo rõ ràng trên sân, dẫn đến nhầm lẫn cho cả cầu thủ và khán giả. Báo chí sau trận đấu còn đưa tin sai lệch về việc cảnh cáo, khiến HLV Alf Ramsey phải yêu cầu FIFA làm rõ.
Ý tưởng của Ken Aston
Ken Aston sau này là thành viên Ủy ban Trọng tài FIFA, đã khởi xướng hệ thống thẻ vàng và thẻ đỏ. Một ngày nọ, khi lái xe qua đường Kensington High Street ở London, Aston dừng lại tại đèn giao thông và nhận ra rằng hệ thống màu sắc của đèn giao thông (vàng – thận trọng, đỏ – dừng lại) có thể được áp dụng vào bóng đá để vượt qua rào cản ngôn ngữ. Ông đề xuất ý tưởng sử dụng thẻ màu vàng cho cảnh cáo (caution) và thẻ đỏ cho truất quyền thi đấu (expulsion) lên FIFA.
Lịch sử ra đời và áp dụng
Lần sử dụng đầu tiên tại World Cup 1970
Hệ thống thẻ vàng và thẻ đỏ được FIFA thử nghiệm lần đầu tại World Cup 1970 ở Mexico, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử bóng đá. Thẻ vàng biểu thị một cảnh cáo chính thức cho các hành vi vi phạm như chơi thô bạo, bất đồng với trọng tài, hoặc hành vi phi thể thao, trong khi thẻ đỏ biểu thị việc cầu thủ bị đuổi khỏi sân do vi phạm nghiêm trọng hoặc nhận hai thẻ vàng trong một trận.
Tại World Cup 1970, thẻ vàng được sử dụng lần đầu tiên trong trận khai mạc giữa Mexico và Liên Xô, khi cầu thủ Liên Xô Kaji Asatiani nhận thẻ vàng. Điều thú vị là không có thẻ đỏ nào được rút ra trong suốt giải đấu, cho thấy các cầu thủ có thể đã chơi thận trọng hơn khi hệ thống mới được áp dụng. Tuy nhiên, thẻ đỏ đầu tiên trong lịch sử World Cup xuất hiện vào World Cup 1974, khi cầu thủ Chile Carlos Caszely bị đuổi trong trận đấu với Tây Đức.
Lan rộng trên toàn cầu
Sau thành công tại World Cup 1970, hệ thống thẻ vàng và thẻ đỏ được triển khai dần dần ở các giải đấu quốc gia và khu vực. Dù, các giải đấu ở châu Âu bắt đầu áp dụng thẻ màu trong những năm 1970, nhưng tại quê hương bóng đá Anh, thẻ vàng và thẻ đỏ chỉ được giới thiệu vào mùa giải 1976-77. Trong ngày đầu tiên áp dụng tại Anh, đã có hai thẻ đỏ được rút ra, cho thấy hệ thống này ngay lập tức tác động đến cách các cầu thủ hành xử trên sân.
Đến năm 1992, IFAB chính thức yêu cầu sử dụng thẻ vàng và thẻ đỏ ở mọi cấp độ bóng đá, từ chuyên nghiệp đến nghiệp dư, đảm bảo tính thống nhất toàn cầu. Ngoài ra, IFAB cũng quy định rằng cầu thủ nhận hai thẻ vàng trong một trận sẽ bị truất quyền thi đấu, và trọng tài phải rút thẻ vàng trước khi rút thẻ đỏ trong trường hợp này.
Diễn tiến và thay đổi trong Luật Bóng đá
Các quy định chi tiết về thẻ vàng và thẻ đỏ
Theo Luật 12 của IFAB (Luật Bóng đá 2024-25), thẻ vàng và thẻ đỏ được sử dụng để xử lý các hành vi vi phạm. Các hành vi dẫn đến thẻ vàng bao gồm:
-
Hành vi phi thể thao (unsporting behaviour).
-
Bất đồng với quyết định của trọng tài (dissent).
-
Vi phạm liên tục (persistent infringement).
-
Trì hoãn khởi động lại trận đấu.
-
Không tuân thủ khoảng cách quy định trong các tình huống cố định (như đá phạt).
-
Rời hoặc vào sân mà không được phép.
Thẻ đỏ được rút ra trong các trường hợp nghiêm trọng, bao gồm:
-
Phạm lỗi nghiêm trọng (serious foul play).
-
Hành vi bạo lực (violent conduct).
-
Nhổ nước bọt vào đối thủ hoặc bất kỳ người nào khác.
-
Ngăn cản cơ hội ghi bàn rõ ràng (denying an obvious goal-scoring opportunity).
-
Sử dụng ngôn ngữ hoặc cử chỉ xúc phạm, lăng mạ.
-
Nhận hai thẻ vàng trong cùng một trận.
Cầu thủ nhận thẻ đỏ phải rời sân ngay lập tức và không được thay thế, buộc đội bóng chơi thiếu người. Trong các giải đấu, thẻ đỏ thường dẫn đến án treo giò ít nhất một trận tiếp theo, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi.
Thay đổi trong cách áp dụng
Hệ thống thẻ vàng và thẻ đỏ đã trải qua nhiều điều chỉnh để phù hợp với sự phát triển của bóng đá:
Áp dụng cho quan chức đội bóng (2019)
Từ năm 2019, IFAB cho phép trọng tài rút thẻ vàng và thẻ đỏ cho các quan chức đội bóng, như HLV hoặc trợ lý, vì các hành vi như bất đồng, rời khu vực kỹ thuật, hoặc có hành động không phù hợp. Trước đó, các quan chức chỉ bị cảnh cáo hoặc đuổi khỏi khu vực kỹ thuật mà không dùng thẻ.
Thẻ vàng tích lũy
Việc tích lũy thẻ vàng dẫn đến án treo giò (cấm thi đấu) là một phần trong hệ thống kỷ luật của FIFA để đảm bảo tính công bằng và kỷ luật trong thi đấu. Cơ chế này được FIFA áp dụng chính thức từ kỳ World Cup 1994. Trước đó, việc xử phạt chủ yếu theo trận và hành vi nghiêm trọng, chưa có tích lũy theo hệ thống thẻ vàng nên các cầu thủ “nhờn” bị phạt thẻ vàng.
Thẻ đỏ và án phạt tức thời
Từ năm 2002, FIFA quy định rằng thẻ đỏ dẫn đến án treo giò ngay lập tức cho trận tiếp theo mà không thể kháng cáo, trừ khi án phạt vượt quá một trận. Điều này tăng tính nghiêm khắc của hệ thống thẻ đỏ.
Công nghệ VAR
Sự ra đời của Công nghệ Hỗ trợ Trọng tài Video (VAR) từ năm 2018 đã tăng tính chính xác trong việc rút thẻ. Theo IFAB, VAR được sử dụng để xem xét các tình huống dẫn đến thẻ đỏ (như hành vi bạo lực, ngăn cản cơ hội ghi bàn) hoặc sửa đổi từ thẻ đỏ sang thẻ vàng nếu trọng tài đưa ra quyết định sai. Tuy nhiên, VAR cũng gây tranh cãi khi làm gián đoạn nhịp độ trận đấu và không phải lúc nào cũng thống nhất trong cách áp dụng.
Thử nghiệm và sáng kiến mới
Thẻ trắng
Đã được sử dụng trong một trận đấu tại Cúp Bóng đá Nữ Bồ Đào Nha năm 2023 để ghi nhận hành vi fair-play, như khi nhân viên y tế của cả hai đội hỗ trợ một CĐV ngất xỉu.
Thẻ xanh
Ban đầu, thẻ xanh được trọng tài sử dụng để báo hiệu cho phép các bác sĩ vào sân khi có cầu thủ bị chấn thương. Đến năm 2003, điều này bị bãi bỏ và thay thế bằng tín hiệu tay của trọng tài. Sau đó, thẻ xanh dùng để ghi nhận hành động fair-play đặc biệt của cầu thủ. Cầu thủ được ghi nhận và có thể nhận giải thưởng fair-play cuối mùa.
Thẻ xanh lam (blue card)
Năm 2024, IFAB thảo luận về việc thử nghiệm thẻ xanh lam để xử lý các hành vi như bất đồng hoặc lỗi chiến thuật, dẫn đến việc cầu thủ bị tạm rời sân 10 phút (sin-bin). Có thể coi thẻ xanh lam nằm giữa thẻ vàng và thẻ đỏ.Tuy nhiên, kế hoạch này bị trì hoãn sau cuộc họp vào tháng 3 năm 2024 và vẫn đang được xem xét.
Ảnh hưởng và tranh cãi
Tuy nhiên, các quyết định rút thẻ vẫn phụ thuộc vào sự phán xét của trọng tài, khiến hệ thống này không tránh khỏi tranh cãi. Thẻ vàng và thẻ đỏ đã thay đổi cách các đội bóng tiếp cận trận đấu. Thẻ đỏ buộc đội bóng chơi thiếu người, thường dẫn đến chiến thuật phòng ngự để bảo toàn tỷ số, trong khi cầu thủ nhận thẻ vàng phải chơi thận trọng hơn để tránh thẻ thứ hai. Việc tích lũy thẻ vàng cũng ảnh hưởng đến chiến lược dài hạn, khi các đội phải quản lý hành vi cầu thủ để tránh mất trụ cột ở các trận quan trọng.
Dù đối mặt với tranh cãi và cần điều chỉnh liên tục, thẻ vàng và thẻ đỏ vẫn là biểu tượng của kỷ luật và fair-play trong bóng đá. Thẻ vàng và thẻ đỏ đã trở thành biểu tượng của sự công bằng và kỷ luật trong bóng đá, được áp dụng rộng rãi ở nhiều môn thể thao khác như bóng bầu dục, bóng rổ và khúc côn cầu. Hệ thống thẻ không chỉ là công cụ kỷ luật mà còn là bài học về sự tôn trọng luật chơi và tinh thần fair-play. Ý tưởng đơn giản của Ken Aston, lấy cảm hứng từ đèn giao thông, đã vượt qua thời gian, trở thành một phần không thể thiếu của bóng đá hiện đại.
Nguồn: Bongdalu
