Jari Litmanen, biệt danh “Merlin” và “Kuningas” (Vua), là cầu thủ vĩ đại nhất trong lịch sử bóng đá Phần Lan.
Litmanen là biểu tượng của Ajax Amsterdam, từng giành UEFA Champions League, và là đội trưởng đội tuyển Phần Lan trong hơn một thập kỷ. Ông nổi bật với vai trò tiền vệ tấn công và tiền đạo lùi.
Hành trình sự nghiệp
Khởi đầu tại Phần Lan (1987-1992)
Jari Olavi Litmanen, sinh ngày 20 tháng 2 năm 1971 tại Lahti, Phần Lan, xuất thân từ một gia đình có truyền thống bóng đá, với cả cha (Olavi Litmanen) và mẹ đều là cầu thủ của Reipas Lahti. Theo Voetbal International, ông ra mắt chuyên nghiệp cho Reipas năm 1987 ở tuổi 16, ghi bàn đầu tiên trong trận thắng OTP 1-0 năm 1988. Năm 1991, ông chuyển đến HJK Helsinki, ghi 4 bàn trong 27 trận, trước khi gia nhập MyPa năm 1992.
Tại MyPa, Litmanen ghi bàn trong trận chung kết Cúp Phần Lan, giúp đội thắng FF Jaro 2-0, thu hút sự chú ý của tuyển trạch viên Ajax. Ông chuyển đến Ajax mùa hè năm 1992 với phí chuyển nhượng khoảng 550.000 euro, kỷ lục tại làng bóng đá Phần Lan.
Ajax Amsterdam (1992-1999, 2002-2004)
Tại Ajax, dưới sự dẫn dắt của HLV Louis van Gaal, Litmanen trở thành huyền thoại. Ông ra sân 226 trận, ghi 129 bàn (91 bàn tại Eredivisie) và kiến tạo 61 lần, là vua phá lưới Ajax ở cúp châu Âu với 26 bàn trong 54 trận. Theo Voetbal International, ông giành ba chức vô địch Eredivisie liên tiếp (1994-1996), ba Cúp KNVB (1993, 1998, 1999), và UEFA Champions League 1995 trước AC Milan, trở thành cầu thủ Phần Lan đầu tiên vô địch giải này.
Litmanen cũng là vua phá lưới Champions League 1995-96 với 9 bàn, nhưng Ajax thua Juventus ở chung kết. Tuy nhiên, biệt danh “Người đàn ông thủy tinh” xuất hiện do ông thường xuyên chấn thương. Tổng cộng, ông bỏ lỡ 57/204 trận Eredivisie trong sáu mùa chính và 7/24 trận cúp châu Âu trong ba mùa cuối tại Ajax.
Barcelona (1999-2001)
Litmanen gia nhập Barcelona năm 1999 theo lời mời của Louis van Gaal, nhưng không thể tái hiện phong độ đỉnh cao. Ông ra sân 32 trận, ghi 4 bàn, góp phần vào chức vô địch La Liga 1998-99, nhưng chấn thương và sự không phù hợp với lối chơi nhanh của Tây Ban Nha khiến ông ít được ra sân. Mundo Deportivo nhận xét rằng Litmanen gặp khó trong vai trò số 10 lệch phải hoặc trái trong sơ đồ của Van Gaal, chỉ chơi 21 trận La Liga. Ông rời Barcelona năm 2001 để đến Liverpool.
Liverpool (2001-2002)
Litmanen ký hợp đồng với Liverpool, đội bóng ông yêu thích từ nhỏ, vào tháng 1 năm 2001. Ông ra sân 43 trận, ghi 9 bàn và kiến tạo 6 lần, nhưng thường xuyên dự bị dưới thời HLV Gérard Houllier. Theo The Athletic, ông ghi bàn quan trọng trước AS Roma và Bayer Leverkusen ở Champions League 2001-02, nhưng chấn thương mắt cá khiến ông không thể thi đấu đều đặn. Litmanen rời Liverpool năm 2002, để lại cảm giác “chưa trọn vẹn” .
Giai đoạn cuối sự nghiệp (2002-2011)
Năm 2002, Litmanen trở lại Ajax, ghi 7 bàn trong 22 trận và giành Eredivisie 2004. Sau Ajax, ông chơi cho FC Lahti (2004, 2008-2010), Hansa Rostock (2005), Malmö FF (2005-2007), và Fulham (2008), nhưng không đạt phong độ cao. Tại Fulham, ông không ra sân trận nào ở Premier League do chấn thương. Litmanen kết thúc sự nghiệp tại HJK Helsinki năm 2011, ghi 6 bàn trong 18 trận và giành chức vô địch Veikkausliiga. Tổng cộng, ông ra sân 532 trận, ghi 192 bàn trong sự nghiệp CLB (FBref.com).
Đội tuyển Phần Lan (1989-2010)
Litmanen là đội trưởng Phần Lan từ 1996-2008, ra sân 137 trận, ghi 32 bàn, là cầu thủ khoác áo và ghi bàn nhiều nhất lịch sử đội tuyển. Ông ra mắt ngày 22 tháng 10 năm 1989 trước Trinidad & Tobago và ghi bàn đầu tiên trước Malta năm 1991. Dù Phần Lan không đủ điều kiện dự World Cup hay Euro, ông là biểu tượng quốc gia, được gọi là “Kuningas”.
Phong cách thi đấu
Kỹ thuật và tầm nhìn
Litmanen là bậc thầy kỹ thuật, với khả năng kiểm soát bóng và chuyền bóng xuất sắc. Theo FBref.com, ông có tỷ lệ chuyền bóng chính xác 86% tại Ajax và trung bình 2,1 đường chuyền tạo cơ hội mỗi trận . De Telegraaf mô tả ông như “Merlin”, với những pha xử lý bóng như ảo thuật, đặc biệt trong các pha phối hợp ngắn. Marca nhận xét rằng ông có tầm nhìn chiến thuật vượt trội, thường xuyên tạo cơ hội cho đồng đội.
Đồng đội Frank Rijkaard đánh giá: “Jari là số 10 hoàn hảo. Cậu ấy luôn biết cách mở khóa hàng thủ đối phương”. HLV Louis van Gaal cho rằng: “Jari có tầm nhìn tuyệt vời. Cậu ấy luôn xuất hiện đúng lúc để nhận bóng”. Tiền vệ Steven Gerrard đánh giá: “Litmanen là nghệ sĩ. Anh ấy khiến mọi thứ trên sân trở nên dễ dàng”.
Khả năng ghi bàn và di chuyển
Litmanen là tiền vệ tấn công hiếm hoi ghi bàn như một tiền đạo, với 129 bàn trong 226 trận cho Ajax. Ông có trung bình 0,57 bàn mỗi trận tại Eredivisie mùa 1993-94 (FBref.com). NRC ca ngợi ông vì khả năng di chuyển không bóng, luôn tìm khoảng trống trong vòng cấm. The Independent nhận xét rằng ông kiên nhẫn, không vội vàng, chờ thời cơ để kết thúc chính xác.
Đồng đội Carles Puyol ca ngợi: “Jari di chuyển thông minh, luôn biết cách thoát khỏi hậu vệ để ghi bàn”. Trung vệ Jamie Carragher cũng cho rằng: “Litmanen là cơn ác mộng. Anh ấy xuất hiện ở nơi bạn không ngờ tới”.
Tinh thần đồng đội và phòng ngự
Litmanen không chỉ tấn công mà còn hỗ trợ phòng ngự, với trung bình 1,6 pha cắt bóng mỗi trận tại Ajax (Opta). NRC nhấn mạnh rằng ông là “lá chắn đầu tiên” trong lối chơi pressing của Van Gaal, gây áp lực lên hàng tiền vệ và hậu vệ đối phương. The Athletic nhận xét rằng ông hy sinh vì đội, thường xuyên lùi sâu để tổ chức lối chơi, tạo điều kiện cho đồng đội tỏa sáng.
Thủ môn Edwin van der Sar mô tả: “Jari là thủ lĩnh thầm lặng. Anh ấy làm mọi thứ vì đội bóng”. HLV Gérard Houllier ca ngợi: “Jari là cầu thủ thông minh, luôn đặt đội lên trên cá nhân”. Đàn em Xavi nhận xét: “Litmanen là cầu thủ toàn diện. Anh ấy vừa sáng tạo vừa chăm chỉ”.
Hạn chế
The Guardian chỉ ra rằng chấn thương là “kẻ thù lớn nhất” của Litmanen, khiến ông bỏ lỡ nhiều trận quan trọng, đặc biệt tại Barcelona và Liverpool. Ông bỏ lỡ 57/204 trận Eredivisie và chỉ chơi trọn 90 phút trong 60% trận tại Liverpool . AS nhận xét rằng ông thiếu tốc độ bứt phá, phụ thuộc vào đồng đội để tạo không gian. Voetbal International lưu ý rằng ông gặp khó ở các hệ thống chiến thuật không phù hợp, như tiki-taka của Barcelona hay lối chơi cứng nhắc của Houllier.
Đồng đội Marc Overmars sau này nhắc lại: “Jari cần đội bóng có cấu trúc rõ ràng. Barcelona thời đó quá hỗn loạn”. HLV Louis van Gaal cũng cho rằng: “Jari không thích nghi tốt với tốc độ bóng đá Tây Ban Nha”.
Di sản của vua thủy tinh
Jari Litmanen là cầu thủ vĩ đại nhất Phần Lan, với 137 trận và 32 bàn cho đội tuyển, cùng 192 bàn trong sự nghiệp CLB (FBref.com). De Telegraaf nhấn mạnh rằng ông là biểu tượng của Ajax, được vinh danh cùng Johan Cruyff và Marco van Basten tại bảo tàng CLB. The Athletic nhận xét rằng ông truyền cảm hứng cho thế hệ cầu thủ, với gần 1.600 cậu bé Hà Lan được đặt tên Jari trong thập niên 1990. Marca ca ngợi ông vì phong cách thanh lịch, dù không thành công tại Barcelona.
Sau khi giải nghệ, Litmanen làm cố vấn cho Liên đoàn bóng đá Phần Lan và tham gia các dự án phim ảnh, như vai chuyên gia nghệ thuật Hà Lan trong một bộ phim thiếu nhi. Ông được dựng tượng tại Lahti năm 2010, là vận động viên Phần Lan đầu tiên nhận vinh dự này. Hiện Litmanen hưởng cuộc sống lặng lẽ, yên bình cùng vợ con tại Tallinn, thủ đô Estonia. Ông được cho là rất yêu thích cuộc sống ở đây và coi Tallinn là quê hương thứ hai của mình.
Nguồn: Bongdalu
