Trong bóng đá hiện đại, chiến thuật “chồng biên” (hay còn gọi là overlap) trở thành một trong những phương pháp được các huấn luyện viên hàng đầu áp dụng để tạo lợi thế chiến thuật trên sân. Bằng cách tập trung nhiều cầu thủ vào một khu vực cụ thể, thường là hai cánh, chiến thuật này nhằm áp đảo hàng thủ đối phương, tạo khoảng trống và cơ hội tấn công.
Nguồn gốc sơ khai
Khái niệm chồng biên không xuất hiện như một chiến thuật được định nghĩa rõ ràng trong những ngày đầu của bóng đá. Vào cuối thế kỷ 19, khi bóng đá hiện đại hình thành tại Anh, các đội bóng thường sử dụng đội hình đơn giản như 2-3-5 (hai hậu vệ, ba tiền vệ, năm tiền đạo). Trong sơ đồ này, các cầu thủ chạy cánh (wingers) giữ vai trò quan trọng, thường xuyên di chuyển sát đường biên để kéo giãn hàng thủ đối phương. Tuy nhiên, đây chưa phải là overlap theo nghĩa hiện đại, mà chỉ là cách tận dụng không gian tự nhiên của hai cánh.
Ý tưởng sơ khai về overlap bắt nguồn từ sự phối hợp ngẫu nhiên giữa các cầu thủ trên sân. Ví dụ, khi một tiền vệ cánh kết hợp với hậu vệ cánh hoặc tiền đạo để tạo ra tình huống 2 đánh 1 trước hậu vệ đối phương, họ vô tình tạo ra sự mất cân bằng số lượng.
Những khoảnh khắc này, dù chưa được hệ thống hóa, đặt nền móng cho khái niệm tập trung lực lượng ở một khu vực cụ thể. Các đội bóng Anh thời kỳ này, như Preston North End – đội vô địch giải đấu đầu tiên năm 1888-89 – thường xuyên sử dụng các pha chồng cánh để tạt bóng vào khu vực cấm địa, tận dụng sự lấn lướt về số lượng ở biên.
Thế kỷ 20
Bước sang thế kỷ 20, bóng đá chứng kiến sự phát triển của các hệ thống chiến thuật phức tạp hơn, và overlap dần được định hình rõ nét. Một trong những cột mốc quan trọng là sự xuất hiện của đội hình WM (3-2-2-3) do Herbert Chapman, huấn luyện viên huyền thoại của Arsenal, giới thiệu vào những năm 1920.
WM cho phép các đội bóng kiểm soát tốt hơn không gian ở hai cánh, với hậu vệ cánh (full11 trong đội hình WM) bắt đầu đảm nhận vai trò hỗ trợ tấn công, phối hợp với tiền vệ cánh và tiền đạo. Sự chồng lấn vị trí này tạo ra những tình huống 2 đánh 1 hoặc 3 đánh 2 ở biên, đặc biệt khi các cầu thủ chạy cánh và hậu vệ cánh cùng tham gia tấn công.
Ở Áo và Hungary, chiến thuật “Danubian School” của những năm 1930, với đại diện là Wunderteam Áo và Mighty Magyars Hungary, cũng góp phần định hình ý tưởng overlap. Các đội bóng này sử dụng lối chơi tấn công tổng lực, trong đó cầu thủ di chuyển linh hoạt, tập trung vào các khu vực chiến lược để áp đảo đối phương. Ví dụ, tiền vệ cánh kết hợp với hậu vệ cánh và tiền đạo để tạo ra sự quá tải số lượng ở biên, buộc hàng thủ đối phương phải dãn ra hoặc để lộ khoảng trống.
Một nhân vật quan trọng khác là Vittorio Pozzo, huấn luyện viên đưa Italia vô địch World Cup 1934 và 1938. Pozzo sử dụng sơ đồ “Metodo” (2-3-2-3), trong đó các cầu thủ chạy cánh phối hợp chặt chẽ với hậu vệ cánh và tiền vệ để tạo ra những pha chồng biên hiệu quả. Những tình huống này không chỉ nhằm tạt bóng mà còn để kéo giãn hàng thủ, tạo cơ hội cho các tiền vệ hoặc tiền đạo trung tâm xâm nhập vòng cấm.
Trong bóng đá hiện đại
Sự phát triển của chiến thuật overload hiện đại gắn liền với các huấn luyện viên tiên phong như Johan Cruyff, Arrigo Sacchi và Pep Guardiola. Vào những năm 1970, Cruyff, cả với vai trò cầu thủ lẫn huấn luyện viên, mang đến khái niệm “bóng đá tổng lực” tại Ajax và Barcelona.
Trong hệ thống này, các cầu thủ liên tục hoán đổi vị trí, tạo ra sự quá tải ở các khu vực cụ thể, đặc biệt ở hai cánh. Hậu vệ cánh, như Ruud Krol, thường xuyên dâng cao, phối hợp với tiền vệ cánh và tiền đạo để tạo ra tình huống 3 đánh 2 hoặc 4 đánh 3 ở biên. Sự linh hoạt này khiến đối phương khó dự đoán và phòng ngự.
Arrigo Sacchi, với AC Milan những năm 1980, nâng tầm chiến thuật overlap bằng cách kết hợp pressing cường độ cao và sự chồng lấn vị trí. Trong sơ đồ 4-4-2 của Sacchi, hậu vệ cánh như Mauro Tassotti hay Paolo Maldini thường xuyên dâng cao, tạo ra sự lấn lấn số lượng ở biên khi phối hợp với tiền vệ cánh như Roberto Donadoni. Điều này không chỉ tạo cơ hội tấn công mà còn gây áp lực liên tục lên hàng thủ đối phương, buộc họ mắc sai lầm.
Tuy nhiên, người đưa chiến thuật overlap lên đỉnh cao là Pep Guardiola. Với Barcelona (2008-2012) và sau đó là Manchester City, Guardiola sử dụng sơ đồ 4-3-3 hoặc các biến thể, trong đó các cầu thủ được khuyến khích tập trung vào một khu vực cụ thể để tạo ra sự quá tải.
Ví dụ, tại Barcelona, Dani Alves (hậu vệ phải) thường xuyên dâng cao, phối hợp với Xavi, Iniesta hoặc Messi để áp đảo hậu vệ trái đối phương. Guardiola cũng sử dụng “hậu vệ cánh bó vào trung tâm” (inverted full-back), như Philipp Lahm tại Bayern Munich, để tạo sự quá tải ở khu vực trung tâm hoặc nửa không gian, thay vì chỉ tập trung ở biên.
Ứng dụng và biến thể hiện đại
Trong bóng đá hiện nay, chiến thuật overlap không chỉ giới hạn ở hai cánh mà còn được áp dụng ở nhiều khu vực trên sân. Các đội bóng như Liverpool dưới thời Jürgen Klopp sử dụng overload ở biên thông qua sự phối hợp giữa các hậu vệ cánh như Trent Alexander-Arnold và Andrew Robertson với các tiền vệ cánh như Mohamed Salah hay Sadio Mané. Sự chồng lấn này tạo ra những pha tạt bóng nguy hiểm hoặc kéo giãn hàng thủ đối phương, mở ra khoảng trống cho các tiền vệ như Jordan Henderson xâm nhập vòng cấm.
Ngoài ra, overlap còn được áp dụng trong các tình huống kiểm soát bóng. Manchester City của Guardiola thường xuyên tập trung 5-6 cầu thủ ở một nửa sân để duy trì quyền kiểm soát và buộc đối phương co cụm, từ đó tạo khoảng trống ở khu vực khác. Một ví dụ điển hình là cách City sử dụng Kevin De Bruyne và Bernardo Silva để tạo sự quá tải ở nửa không gian, thu hút hậu vệ đối phương trước khi chuyền bóng cho các cầu thủ chạy cánh như Raheem Sterling.
Tầm quan trọng và thách thức
Chiến thuật overlap mang lại lợi thế lớn trong việc tạo khoảng trống và cơ hội, nhưng cũng đi kèm rủi ro. Việc dồn nhiều cầu thủ vào một khu vực có thể để lộ khoảng trống ở phía sau, đặc biệt nếu đối phương phản công nhanh.
Vì vậy, các đội bóng sử dụng overlap thường kết hợp với pressing cường độ cao để giành lại bóng ngay khi mất. Ngoài ra, chiến thuật này đòi hỏi sự phối hợp ăn ý và thể lực dồi dào, bởi các cầu thủ phải di chuyển liên tục để duy trì áp lực.
Kết luận
Từ những pha phối hợp ngẫu nhiên ở thế kỷ 19 đến hệ thống chiến thuật phức tạp của Pep Guardiola, chiến thuật chồng biên (overlap) trải qua hành trình dài để trở thành một trong những vũ khí sắc bén nhất của bóng đá hiện đại. Bắt nguồn từ lối chơi bản năng, overlap được hệ thống hóa qua các thời kỳ nhờ những bộ óc chiến thuật như Chapman, Pozzo, Cruyff, Sacchi và Guardiola.
Ngày nay, với sự phát triển của phân tích dữ liệu và công nghệ, chiến thuật này tiếp tục được tinh chỉnh, hứa hẹn sẽ còn định hình cách các đội bóng tiếp cận trận đấu trong tương lai. Với khả năng tạo ra sự mất cân bằng và khai thác khoảng trống, overlap không chỉ là một chiến thuật mà còn là nghệ thuật của sự phối hợp và sáng tạo trên sân cỏ.
Nguồn tin: Bongdalu
