FIFA World Cup 2022 tại Qatar không chỉ là sân khấu của những khoảnh khắc bóng đá đỉnh cao mà còn là nơi các chiến thuật hiện đại được trình diễn, phản ánh xu hướng phát triển của bóng đá thế giới. Từ tiki-taka, gegenpressing đến các hệ thống phòng ngự chặt chẽ, giải đấu đã chứng kiến sự đa dạng trong cách tiếp cận chiến thuật, kết hợp giữa công nghệ, dữ liệu và sự sáng tạo của các huấn luyện viên.
Bối cảnh
World Cup 2022 tại Qatar là giải đấu đầu tiên được tổ chức vào mùa đông để tránh cái nóng khắc nghiệt của Trung Đông. Với 64 trận đấu trên 8 sân vận động tại 5 thành phố, giải đấu chứng kiến kỷ lục 172 bàn thắng, trung bình 2,68 bàn mỗi trận, vượt qua kỷ lục trước đó của World Cup 1998 và 2014 (171 bàn).
Sự bùng nổ bàn thắng này phần nào phản ánh sự cân bằng giữa chiến thuật tấn công và phòng ngự, với các đội bóng tận dụng công nghệ và phân tích dữ liệu để tối ưu hóa hiệu quả thi đấu.
Theo nghiên cứu của FIFA, World Cup 2022 được định hình bởi sự kết hợp giữa tài năng trẻ (như Jude Bellingham, Jamal Musiala) và những ngôi sao kỳ cựu (Lionel Messi, Kylian Mbappé). Các đội bóng đã áp dụng nhiều hệ thống chiến thuật, từ lối chơi kiểm soát bóng (possession play) đến tấn công trực diện.
Những chiến thuật này không chỉ phản ánh triết lý của các huấn luyện viên mà còn chịu ảnh hưởng từ điều kiện đặc thù của giải đấu, như thời gian chuẩn bị ngắn và lịch thi đấu dày đặc.
Các chiến thuật nổi bật
Tiki-taka, chiến thuật dựa trên chuyền bóng ngắn, di chuyển linh hoạt và kiểm soát bóng, tiếp tục là dấu ấn của Tây Ban Nha tại World Cup 2022. Dưới sự dẫn dắt của Luis Enrique, Tây Ban Nha sử dụng đội hình 4-3-3, với bộ ba tiền vệ Sergio Busquets, Pedri và Gavi kiểm soát khu trung tuyến. Họ đạt tỷ lệ kiểm soát bóng trung bình 65% trong các trận vòng bảng, với đỉnh điểm là chiến thắng 7-0 trước Costa Rica, trận đấu có cách biệt lớn nhất giải.
Tuy nhiên, tiki-taka tại World Cup 2022 đã có sự điều chỉnh so với thời hoàng kim 2008-2012. Thay vì chỉ tập trung vào kiểm soát bóng, Tây Ban Nha kết hợp các pha đột phá ở cánh với những đường chuyền dài từ Jordi Alba và Dani Olmo. Tuy nhiên, lối chơi này bị hạn chế trước các đội áp dụng khối phòng ngự trung bình, như Ma-rốc, khiến Tây Ban Nha dừng bước ở vòng 16 đội sau loạt sút luân lưu. Điều này cho thấy tiki-taka, dù hiệu quả trong việc kiểm soát trận đấu, dễ bị khắc chế bởi các đội có tổ chức phòng ngự chặt chẽ.
Gegenpressing, hay “phản pressing”, là chiến thuật gây áp lực ngay lập tức sau khi mất bóng, đặc biệt ở 1/3 sân đối phương. Đức, dưới sự dẫn dắt của Hansi Flick, là đại diện tiêu biểu cho lối chơi này tại World Cup 2022. Sử dụng đội hình 4-2-3-1, Đức đẩy cao đội hình với các cầu thủ như Joshua Kimmich và Leon Goretzka áp sát liên tục để giành lại bóng. Mặc dù bị loại từ vòng bảng, Đức đã thể hiện sự hiệu quả của gegenpressing trong trận thắng Costa Rica 4-2, với 3 bàn thắng đến từ các pha cướp bóng ở khu vực nguy hiểm.
Argentina, đội vô địch giải đấu, cũng áp dụng một biến thể của gegenpressing dưới sự chỉ đạo của Lionel Scaloni. Scaloni sử dụng đội hình 4-4-2 linh hoạt, với Lionel Messi và Ángel Di María đóng vai trò tự do, trong khi các tiền vệ như Rodrigo De Paul và Leandro Paredes đảm nhận nhiệm vụ pressing. Nghiên cứu từ TheMastermindSite nhấn mạnh rằng Scaloni là một trong những HLV linh hoạt nhất giải, thường xuyên điều chỉnh đội hình giữa 4-3-3 và 4-4-2 để thích nghi với đối thủ. Điều này giúp Argentina tận dụng tối đa tài năng của Messi, người ghi 7 bàn và kiến tạo 3 lần, trong khi vẫn duy trì sự chắc chắn ở hàng tiền vệ.
Catenaccio, chiến thuật phòng ngự chặt chẽ với trọng tâm là bảo vệ khu vực trước khung thành, được Ma-rốc áp dụng thành công dưới sự dẫn dắt của HLV Walid Regragui. Sử dụng đội hình 4-1-4-1, Ma-rốc tập trung vào khối phòng ngự trung bình, thu hẹp khoảng trống giữa các tuyến và sử dụng các cầu thủ như Sofyan Amrabat để cắt đứt liên kết của đối thủ. Thành công của Ma-rốc, với việc lọt vào bán kết (thành tích tốt nhất của một đội châu Phi), là minh chứng cho hiệu quả của lối chơi kỷ luật và phản công nhanh.
Pháp, á quân giải đấu, cũng sử dụng một biến thể của khối phòng ngự trung bình trong đội hình 4-2-3-1, với Aurélien Tchouaméni và Adrien Rabiot đảm bảo sự chắc chắn ở tuyến giữa. Theo FIFA, các đội vô địch thường vượt trội trong việc chuyển đổi từ phòng ngự sang tấn công, và Pháp đã thể hiện điều này qua các pha phản công tốc độ của Kylian Mbappé, người ghi 8 bàn và giành giải Vua phá lưới.
Một xu hướng đáng chú ý tại World Cup 2022 là sự trở lại của vai trò tiền đạo cắm truyền thống (số 9). Theo báo cáo của FIFA, các đội sử dụng khối phòng ngự chặt chẽ đã hạn chế khoảng trống cho các “số 9 giả” (false 9), khiến các tiền đạo như Olivier Giroud (Pháp) và Julián Álvarez (Argentina) trở thành tâm điểm. Các số 9 này ghi 12% bàn thắng nhiều hơn so với World Cup 2018, dù có ít hơn 56 cơ hội. Hiệu quả ghi bàn từ các quả tạt đạt 20%, với các đội như Anh và Argentina thường xuyên đưa ít nhất 3 cầu thủ vào vòng cấm để tận dụng những đường chuyền từ cánh.
Công nghệ và phân tích dữ liệu
World Cup 2022 là giải đấu tiên phong trong việc áp dụng công nghệ vào chiến thuật. Công nghệ bán tự động xác định việt vị (semi-automated offside technology) với 12 camera theo dõi 29 điểm trên cơ thể cầu thủ đã giúp trọng tài đưa ra quyết định chính xác hơn. Bóng thông minh “Al Rihla” của Adidas, với cảm biến chuyển động và công nghệ ultra-wideband, cung cấp dữ liệu thời gian thực về vị trí và tốc độ, hỗ trợ các đội phân tích chiến thuật ngay trong trận đấu.
Theo nghiên cứu từ Frontiers, các đội chiến thắng tại World Cup 2022 thường vượt trội trong việc chuyển đổi các pha tiến bóng thành cơ hội ghi bàn. Dữ liệu từ FIFA cho thấy các đội thắng trận có nhiều pha nhận bóng sau lưng hàng thủ, hoàn thành nhiều đường chuyền tiến bóng và phá vỡ cấu trúc phòng ngự của đối thủ. Ví dụ, Argentina của Scaloni tận dụng khả năng di chuyển thông minh của Messi và Di María để tạo ra các cơ hội từ những pha phối hợp ở 1/3 sân cuối.
Sự đa dạng chiến thuật tại World Cup 2022 đã tạo nên một giải đấu đầy kịch tính. Trận chung kết giữa Argentina và Pháp (3-3, Argentina thắng luân lưu 4-2) là đỉnh cao của sự đối đầu giữa hai phong cách: Argentina với sự linh hoạt trong chuyển đổi đội hình và Pháp với lối chơi phản công tốc độ. Theo The Athletic, các đội thành công thường sử dụng tiền vệ trung tâm sáng tạo (số 10) như Antoine Griezmann (Pháp) hay Luka Modrić (Croatia) để kết nối các tuyến, đồng thời tận dụng các quả tạt từ cánh để khai thác khoảng trống.
Ma-rốc, với lối chơi phòng ngự kỷ luật, đã đánh bại các đội mạnh như Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, cho thấy sức mạnh của chiến thuật “futebol de resultados” (bóng đá kết quả). Trong khi đó, thất bại của Đức và Tây Ban Nha trước các đội châu Á như Nhật Bản và Ma-rốc cho thấy các đội bóng nhỏ hơn đã học cách thích nghi và khắc chế các chiến thuật hiện đại.
Kết luận
World Cup 2022 là minh chứng cho sự tiến hóa của chiến thuật bóng đá, nơi các đội bóng kết hợp giữa truyền thống và hiện đại để tạo ra những màn trình diễn mãn nhãn. Tiki-taka, gegenpressing, catenaccio và vai trò số 9 truyền thống đều để lại dấu ấn, được hỗ trợ bởi công nghệ và phân tích dữ liệu.
Sự linh hoạt của các huấn luyện viên như Lionel Scaloni, cùng với sự tỏa sáng của các cá nhân như Messi và Mbappé, đã định hình một giải đấu không chỉ là cuộc chiến danh hiệu mà còn là sân khấu của những ý tưởng chiến thuật đột phá. Với những bài học từ Qatar, bóng đá thế giới sẽ tiếp tục chứng kiến sự đổi mới trong các kỳ World Cup tương lai, nơi nghệ thuật và khoa học hòa quyện để tạo nên “trò chơi đẹp”.
Nguồn tin: Bongdalu
